Рабочая программа по бурятскому языку

3-хи класста программын ёhоор 3 час γгтэнэ, хамтадаа 102 час болоно. Ажалай программа бэелγγлгэдэ иимэ hуралсалай ном хэрэглэгдэхэ зэргэтэй: Буряад хэлэн. 3 класс. / Дылыкова Р.С., Базаргуруева Т.Б., Дугарова Д.Б. – Улан-Удэ: «Бэлиг».

Шухала шадабари ба дадалнууд

θѳрын хугжэлтын дүнгүүд (личностнэ):

- эрдэм һуралсалда һайн хандасатай болохо;

- түрэлхи хэлэ үзэхэ һонирхол бүрилдэхэ;

- һуралсалай ном соо дурадхаһан шэнжэлхы ажалда һонирхол бүрилдэхэ;

- амжалта туйлаха шалтагаануудые мэдэрхэ;

- хүнэй сэдьхэлэй болон бодолнуудайнь юртэмсэ ойлгохо, бодомжолхо;

- хүнэй үйлэ хэрэгтэ ѳѳрын сэгнэлтэ үгэхэ шадабаритай болохо;

- түрэл арадтаа, түрэлхи хэлэндээ унтаршагүй дурлал түрэхэ.

- нигүүлэсхы һайхан сэдьхэл хүмүүжүүлэгдэхэ;

Регулятивна дүнгүүд:

- һуралсалай зорилго шиидхэхэ аргануудые мэдэрхэ;

- табиһан зорилгодоо тааруулан, ажал ябуулгаяа түсэблэхэ хѳѳрэлдѳѳндэ хабаадалсаха;

- текстнүүдтэй хүдэлхэ үгтэһэн тусхайта тэмдэгүүдые ойлгохо;

- багшын хүтэлбэри доро һуралсалайнгаа үйлэ ябаса хинаха;

- даабари дүүргэхэдээ, эдэбхи гаргаха;

- ѳѳрынгѳѳ шадабари, мэдэсэ зүбѳѳр сэгнэхэ.

- бэеэ даанги ажал эмхидхэхэ

Познавательна дүнгүүд:

- аман ба бэшэмэл мэдээсэл хэхэ;

- һуралсалай зорилго шиидхэхэ элдэб аргануудые мэдэрхэ;

- үзэжэ байһан зүйлнүүдээ шухала ба юрын шэнжээр анализлаха;

-ѳѳрынгѳѳ тэмдэглэһэн шэнжэнүүдээр юумэ шэнжэлхэ, зэргэсүүлхэ, бүлэглэн хубаарилха(классифицировать);

- тобшолон гаргаха аргануудые мэдэхэ;

- үзэжэ байһан үзэгдэлнүүдэй ушар шалтагаанай холбоо мэдэхэ;

- текст соо хэрэгтэй мэдээсэлээ олохо;

- үзэжэ байһан материалаа ѳѳрынгѳѳ дүршэлтэй зэргэсүүлхэ;

- текст дотор табиһан асуудалда харюу олохо;

- уран үгын удхыень тайлбарилха;

- харша болон дүтэрхы удхатай үгэнүүдые олохо;

- танигдаагүй үгэнүүдэй удхыень текст соо тухайлха.

Коммуникативна дүнгүүд:

- бүлэгэй ажалда һонирхол үзүүлхэ;

- зүбѳѳр асуудал табиха;

- бүлэгэй ажалда нэгэ һанал зүбшэн хэлсэхэ;

- хэлэлгын уран аргануудые (голос, темп, мимика, жест, движение) хэрэглэн хүнтэй харилсаха;

- хүнэй һанамжа зүбѳѳр ойлгохо, тэрээндэ хүндэтэйгѳѳр хандаха;

- хамтын ажал анхарха, ѳѳрынгѳѳ һанамжа оруулха;

- нравственна ойлгосонуудые (хани барисаан, түрэл гарал, гэр бүлэ, үетэн нүхэд) мэдэрхэ;

- хамтын ажалай дүн сэгнэхэ.

Багша һурагшадаа литературна хэлэнэйнгээ гол түлэб фонетическэ болон синтаксическа онсо илгаануудые ехэнхидээ ойлгуулха ёһотой. Энэ ойлгоһон мэдэсэнүүдыень бодото байдал дээрэ һурагшадтаа хэрэглүүлжэ һургаха, зүбөөр, уран гоёор, найруулан уншуулжа, аман хэлээр хэрэглэгдэһэн гү, али бэшэгдэһэн юумээр удхын, логическа талаһаа зүбөөр зохёогдоһон бэе бэетэйгээ холбоотой, бэе бэеһээ дулдыдаһан юрын мэдүүлэлнүүдые зохёолгожо, хэлүүлжэ, бэшүүлжэ һургаха; орфографичеса болон сэглэлтын гол түлэб дүримүүдые ойлгуулаад, зүбөөр, алдуугүйгөөр һурагшадые бэшүүлжэ һургаха; үгэнүүдые болон тэдэнэй дүрсэнүүдые аман хэлэндээ литературнаар үгүүлжэ һургаха; һурагшадайнгаа нютаг хэлэнүүдэй алдуунуудые уридшалан мэдэжэ абаад, бодото дээрэнь заһаха. Эхин һургуулиин багшанар иимэрхүү зорилгонуудые бэелүүлхэеэ оролдохо болоно.

Бγлэгγγд болон темэнγγдые γзэхэ тγсэблэлгэ

Хоёрдохи классһаа эхилжэ буряад хэлэнэй грамматика ба бэшэгэй дүрим үзэгдэхэ болоно. Эхин классуудта грамматика ба бэшэгэй дүримүүдһээ эгээл хүнгэн мэдэсэнүүд оруулагданхай. Эхин классай һурагшад үгын фонетическэ бүридэлтэй, зарим хэлэлгын хубинуудтай ба тэдэнэй шухала түхэлнүүдтэй, простой мэдүүлэлэй янзануудтай, мэдүүлэлэй гэшүүдтэй, бэшэгэй дүримүүдтэй танилсаха болоно.

Һурагшадые үгын лексическэ удха шанартай, олон ондоо болон дүтэрхы удхатай үгэнүүдтэй практическаар танилсуулха. Һурагшад грамматикын болон бэшэгэй дүримүүдтэй танилсажа, хэлэ шудалан үзэлгэдэ хабаатай арга хэрэгсэлнүүдые түрэл түрэлөөрнь илгажа ба тэдэнээ зэргэсүүлэн хаража үзэхэ, тобшолол гаргаха шадабаритай болохо зэргэтэй.

Эхин классуудта үзэхэ программа гурбан бүлэгтэ хубаагдана: «Абяан ба үзэгүүд», «Үгэ», «Мэдүүлэл».

I. Абяанууд ба үзэгүүд.

Энэ бүлэгэй гол шухала ойлгосонуудые һурагшад нэгэдэхи класста ойлгожо абана. Хоёрдохи класста бэшэгэй дүримүүд сооһоо гол шухалань түргэн ба удаан аялгануудые, дифтонгнууд, йотированна аялгануудые үгэ соо зүб хэрэглэжэ, бэшэжэ һуралга болоно. Эдэниие хоёрдохи класста ойлгуулбашье, гурбадахи класста бүри орёо шэнэ дүримүүдые хэрэглэжэ дабтаха, бэхижүүлхэ хэрэгтэй.

Энэ «Абяан ба үзэгүүд» гэһэн бүлэг соо хэлэгдэһэн арга хэрэгсэл ойлгуулхадаа, нютаг нютагай хэлэнэй диалектын илгаануудта тусгаар анхарал табигдажа, багша нютагай хэлэнэй онсо шэнжэнүүдые хараадаа абажа, абяан ба үзэгүүдые үгэ соо зүбөөр үгүүлжэ, бэшэжэ, һуралгада тусгаар упражнени саг үргэлжэ дүүргүүлхэ болоно. Олонхи үгэнүүд хэлэгдэ һэндээ адляар бэшэгдэдэг ха юм. Гэбэшье зарим абяанууд үгүүлэгдээшэһээ ондоо үзэгөөр тэмдэглэгдэдэг бшуу. Жэшээнь, адхана, худхана, набша, тобшо, нягта, Цогто г.м. үгэнүүдтэ т, п, к абяан дуулдаашье һаань, тэдэнэй орондо д.б, г үзэгүүдые бэшэнэбди. Үшөө тиихэдэ тамга, эмгэн, арһан, нарһан, һалгай, тулга г.м. үгэнүүдтэ м, р, л хашалгануудай хойно тодо бэшэ, а, о, э аялгануудые бэшэнэгүйбди. Энэ дүрим гурбадахи класста үгын анхан һуурида тодо бэшэ түргэн аялгануудые бэшэхэ дүрим гарахадаа ойлгуулха болоно.

II. Үгэ

Программа соо үгые лексическэ ба грамматическа талаһаань хаража үзэхэ гэһэн эрилтэ табигдана. Лексикээр теоретическэ мэдээнүүдые ойлгуулха гэһэн асуудал табигданагүй. Харин грамматикын ба орфографиин дүримүүдые үзэхэ зуураа гансал практическа упражненинүүдые дүүргэхэ болоно.

Һурагшад үгэ гээшэ бодото байдалай элдэб юумэнүүдые харуулһан элдэб удхатай байдаг, мэдүүлэл соо, илангаяа холбоотой хэлэлгэ соо ороходоо, бүри шэнэ удхатай болодог, ондо ондоогоор үгүүлэгдэдэг, үгэнүүд дүтэрхы гү, али тад ондоо удхатай байжа болодог гэһэн ойлгосо абаха болоно.

Үгын бүридэл гурбадахи класста үзэгдэхэ. Тиихэдэ һуури залгалта тухай ойлгуулаад, тэдэниие бэшэхэ дүримүүдтэйнь танилсуулха. Үгын һуури соо тодо бэшэ түргэн аялгануудые, үгын һүүлдэ тодо бэшэ ээ, эй аялгануудые бэшэхэ дүримдэ анхарал табигдаха. Үгын үндэһэн ба суффикс тухай түрүүшын ойлгосо абаха болоно.

Хэлэлгын хубинууд тухай ойлгосонууд хоёрдохи классһаа эхилжэ үгтэнэ. Хэлэлгэ сооһоо Хэн? Юун? Юу хэнэб? Ямар? г.м. асуудалда харюусаһан үгэнүүдые оложо һуралга хадаа юумэ, шанар тэмдэг, үйлэ нэрлэһэн үгэнүүдтэй танилсуулна.

Гурбадахи класста «Юумэнэй нэрэ», «Тэмдэгэй нэрэ», «Глагол» гэһэн ойлгосонууд ба терминүүдые ойлгожо абаха.

Тус класста хэлэлгын хубинуудай удхые хүсэд һ айнаар ойлгоод, саашань тэдэнэйнгээ зарим шэнжэнүүдтэй танилсаха. Жэшээнь, юумэнэй нэрэнүүд хэлэлгэ соо ороходоо, бусад хэлэнүүдтэй холболдохын тула элдэб залгалтануудые абадаг (зохилдол, падеж тухай дурдангүй) гэжэ практическа ойлгохо, нэгэнэй ба олоной тоодо байһан юумэнэй нэрэнүүдтэй танилсаха.

Дүрбэдэхи классай һурагшад хэлэлгын хубинуудай (юумэнэй нэрэ, тэмдэгэй нэрэ, глагол) бусад формонуудтай танилсаха. Һурагшад юумэнэй нэрэнүүдые падежнүүдтэ хубилгажа һураха. Падежнүүдые асуудалаарнь илгаруулжа һураха. Падежэй залгалтануудтай танилсуулхадаа, дүримүүдыень ойлгуулаад, зүбөөр бэшүүлжэ һургаха. Юумэнэй нэрэ үзэлгэтэй хамта хойнонь дахуул үгэнүүдые хэрэглэхэ дүршэлтэй болгохо. Дахуул үгэнүүдые текст сооһоо оложо, мэдүүлэлнүүдые зохёоходоо, юумэнэй нэрэнүүдэй хойно таараха дахуул үгэ хэрэглэжэ һураха болоно.

Бэшэ хэлэлгын хубинууд (тэмдэгэй, тоогой, түлөөнэй) тон тобшохоноор ойлгуулагдаха. Эдэниие хэлэлгэ сооһоо оложо, аман ба бэшэмэл хэлэлгэдэ зүбөөр хэрэглэжэ һураха. Түлөөнэй нэрэһээ гансал нюурай түлөөнэй нэрэтэй танилсуулха.

Тус классай һурагшад глагол тухай 3- дахи класста ойлгоһоноо үргэдхэхэ болоно. Глаголой һуури ба залгалтын аялгануудые бэшэхэ дүрим дабтажа, саашань глаголой гурбан сагууд тухай ойлгуулха.

Дахуул үгэнүүд, частицанууд, союзуудые эхин классуудта тусгаар үзэхэгүй.

III. Мэдүүлэл.

Эхин классуудай һурагшад иимэ гурбан янзын мэдүүлэлнүүдые ойлгожо абаха: 1) мэдүүлэлэй янзанууд: юрэ хөөрэһэн, асууһан, шангадхаһан мэдүүлэлнүүд тухай; 2) мэдүүлэлэй гэшүүд тухай; 3) мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй удхын холбоо тухай. Эдэ мэдээнүүдтэй һурагшад дүрбэн жэлэй туршада танилсаха болоно.

Нэгэдэхи классай һурагшад хэлэлгэ сооһоо мэдүүлэл илгажа шадаха дүршэлтэй болоно. Уншаха, хэлэхэдээ мэдүүлэлэй сэглэлтын тэмдэгүүдээрнь аянга, зогсолто хэжэ, уридшалан шүүмжэлгэ хэһэн хойноо тэдэнээ бэшэжэ шададаг болоно. Мэдүүлэлэй һүүлдэ точко табижа, эхиндэнь ехэ үзэг бэшэжэ һурана.

Хоёрдохи классай һурагшад «Юрэ хөөрэһэн, асууһан, шангадхаһан мэдүүлэлнүүд» гэһэн ойлгосотой боложо, үгэнүүдые дуугаараа илгажа (удхын сохилто) һурана, дээрэ хэлэгдэһэн мэдүүлэлнүүдэй сэглэлтын тэмдэгүүдые зүбөөр хэрэглэжэ һурана. Үшөө тиихэдэ нэрлүүлэгшэ, хэлэгшэ – мэдүүлэлэй шухала гэшүүд гэһэн ойлгосотой болохо.

Гурбадахи классай һурагшад нэрлүүлэгшэ, хэлэгшэ гэһэн терминүүдтэй, мэдүүлэлэй юрын гэшүүдтэй (тэдэниие илгангүй) танилсажа, тэдэниие мэдүүлэл сооһоо илгаха дадалтай болохо.

Дүрбэдэхи классай һурагшад юрын гэшүүд (нэмэлтэ, элирхэйлэгшэ, ушарлагша) гэһэн терминүүдтэй танилсажа, мэдүүлэл сооһоо шухала ба юрын гэшүүдые илгажа шадаха, нэгэ түрэл ба нэгэ түрэл бэшэ гэшүүдые ойлгожо абаха. Бүхы дүрбэн классуудта үзэгдэһэн мэдүүлэлнүүдые һурагшад хэлэлгэ ба бэшэлгэдээ хэрэглэжэ шадаха дүршэлтэй болохо ёһотой.

Шудалан үзэжэ байгаа грамматикын ба орфографиин дүримүүдые үхибүүдэй ойлгодог, һанамжаяа тайлбарилжа, тобшолол хэжэ шададаг болохо гэһэн эрилтэ программа соо табигдана.

Тематическое планирование