Ачык сабак "Щелочтуу металлдар"

I А-группанын металлдары щелочтуу металлдар

Силер эмне биле аласы ңар ?

• Атын жана ачылышын
• МС щелочтуу металлдын жайгашышын, атомунун т үзүлүшү
• Табигатта кармалышын
• Биохимиялык ролун
• Физикалык касиеттерин
• Химиялык касиеттерин

• Колдонулушун

Дүйнөнүн улуу закондору

Бир караса ң ж өнөкөй

Бирок аны колдонсон,

Көп нерсени ачасын.

Литий 1817 – жылы швед химиги Й. Арфведс тарабынан ачылган.

Й.Берцелиустун сунушу боюнча литий деп аталган ( греч. литос – таш).

АРФВЕДСОН Юхан Август

12.01.1792 г. –

28.11 1841 г.

Натрий жана калий биринчи жолу англтс химиги жана физиги Г. Дэви тарабынан 1807жылы шелочтуу металдарды элоектролиздөөдө алган.

Гемфри Дэви (1778 – 1829)

Жаны элементти Й. Берцелиус натрий (араб. натрун – сода) деп атоо туурасында сунуш киргизген, ал эми экинчи элемент Гильберттин киргизген сунушу боюнча калий ( араб. алкали – жегич) деп аталган.

Йенс-Якоб Берцелиус (1779–1848)

Рубидий 1861-ж. немец окумуштуулары Р. Бунзеном жана Г. Киргофом тарабынан спктр тармагындагы узун толкундуу сызык боюнча табылган.

.элементтин аталышын дагы сызыктардын о ңү айкындаган . Латын тилинен «рубидис» - кара-кызыл.1863ж. Бунзен рубидийди таза түрүндө алган.

Бунзен (Bunsen)

Роберт Вильгельм

жарык спектри

Цезий спектралдык анализ тарабынан ачылган биринчи элемент болгон. В 1860 ж. Р. Бунзен жана Г. Киргоф Бавариянын минералдык сууларынан ачык к өгүш түстөгү элементти тапкан. Элементтин коюлган аты латын сөзү «цезиус» - «небесно-голубой» келип чыккан

Густав Роберт Кирхгоф

(1824-1887)

Ампуладагы металл дык цезий

Франций 1939ж. француженка

М. Пере тарабынан ачылган. Ал бул элемент актиниянын кулашындагы элемент деп далилдеген. . А бул радиоактивдүү элемент. Анын жарым кулашы 22 минут. 50ж. баштарында францийди жасалма турдо алышкан.

IA- группе

ПС

 Жегич металлдар жайгашкан

+1

• Кычкылдандыруунун

максималдык

баскычы.

ns 1

 Сырткы энергетикалык баскычтын жайгашышы.

I

 Кошулуудагы валентност

Жегич металдардын катардуулугу.

Li

Na

K

Rb

Cs

Fr

Щелочтуу металлдардын табигатта таралышы

Ме

Табигатта таралышы %

Литий

0,003

Натрий

2,6

Калий

2,4

Рубидий

0,012

Цезий

0,0001

Франций

Жасалма жол менен алынат

Рубидий -

Li , K , Cs мене минералдардын составында

Натрий -

Дениз суусунда,

галит,

М ирабилит минералдарын-да

Жегич металдардын жаратылыштагы бирикмелери.

Цезий -

Дениз

сууларында ,

минерал

поллуцит те

Калий -

с ильвин,

ортоклаз

Литий –

Туздуу к өлдө

Табигатта таралышы

Калий бардык элементтерден 7 орунда (%)

Натрий бардык элементтерден 6 орундав (2,64%)

Минералдын аты

натрий х лорид и

Химиялык формуласы

Кендери

NaCl

Н атри й сульфаты (мирабилит, глаубер тузу )

сильвинит

Прикаспийск иде,А рал да , Иртыш дарыясында

Na 2 SO 4 . 10H 2 O

карналлит

Алмат ы обл ., Кызылорд а обл.

NaCl . KCl

Батыш Казахстан

KCl . MgCl 2 . 6H 2 O

Батыш Казахстан

Б и о л о г и я л ы к ролу

Na- адамдын тамагындагы негизги кошулма

Na- клетканын иштешине активдуу катышат.

К – осумдукту негизги азыктандыруу-чу зат

Адам кунуно 10г.дан кем эмес туз колдонушу керек.

Ос ү мд ү ктун клеткасында калий иону углеводдун синтезин активдештирет.

Na

К

Li

Кызыктуу

Литийдин айрым кошулмалары маниакальдык депрессия менен жабыр тартып жаткан адамдарга жакшы таасирин тийгизери далилденген. Ичегиден сорулуп чыгып, литийдин иондору канга келип чогулат. Литийдин ионунун концентрациясы 0,6 ммоль/л жеткенде жана ашканда , эмоционалдык козголууболуусу томондойт . Ушуну менен эле биргеликте литийдин ионунун кандын плазмасындагы кездешишин катуу контролдоп туруу керек. Качан гана литийдин ионунун концентрация сы 1,6 ммоль/л, ашып кеткен убакта тескери таасирин тийгизип коюшу мүмкүн.

Физикалык касиети

Ампуладагы металдык цезий

Ампуладагы металлдык рубидий

Натрий – жумшак металл, аны бычак менен кессе болот

Калий – жумшак металл

Химиялык касиеттери

• Жегич металлдар баардык металл эместер менен активдуу аракеттенишет.

2М 0 + Н 2 0 = 2М +1 Н -1 (гидрид)

2М 0 + Cl 2 0 = 2M +1 Cl -1 ( хлорид )

2М 0 + S 0 = M +1 2 S ( сульфид )

• Кычкылтек менен натрий жана калий оксидди эмес , а пероксидди пайда кылат:

2М 0 + О 2 0 = М +1 2 О  1 2 пероксид

• Баардык жегич металлдар суу менен активдүү кошулушат да жегич металдарды пайда кылып, сууну суутекке чейин калыбына келтирет:

2М 0 + 2Н 2 О = 2М +1 ОН + Н 2 

• Жегич металдын суу менен болгон аракеттенишүүсүнүн ылдамдыгы литийден цезийге чейин көбөйөт.

Металлдык натрия болугу фенолфталеиндин катышуусунда суу менен аракеттенет.

Жегич металдын иондорунун жалынды боешу.

Li +

К +

Na +

Cs +

Rb +

Применение

Аноддор

Электро-

ника

Реактивдик

отун

Металл

иштеткенде

Лазеры

Медицина

Колдонулушу

Колдонулушу

Колдонулушу

Колдонушу

Колдонулушу

Колдонушу

Fr жана анын

кошулмасы

FrCl тузу

Рактык шишиктерди

табууда колдонулат.

Үй тапшырма

§ 6.2; көнүгүү . 4, 5